قژت لەگەڵ خۆتدا بهێڵەرەوە لە چارەسەری کیمیاییدا
“ئامێری کەمگەرمی پێستی سەری پاکسمان” دەستیپێکردووە بۆ بەکارهێنانی لە کلینیکی ئۆنکۆلۆژی پزیشکی نەخۆشخانەی زانکۆی سانکۆ بۆ ڕێگریکردن لە هەڵوەرینی قژ لە نەخۆشانی چارەسەری کیمیایی.

فاکەڵتی پزیشکی زانکۆی سانکۆ، بەشی پزیشکی ناوخۆ، مامۆستای ئۆنکۆلۆژی پزیشکی پڕۆفیسۆر د.

پڕۆفیسۆر دکتۆر یڵدرم بە ئاماژەدان بەوەی کە هەڵوەرینی قژ دەتوانێت کاریگەری لاوەکی چارەسەری شێرپەنجە بێت کە پێی دەوترێت “چارەسەری کیمیایی”، چارەسەری کیمیایی بە “دەرمانێک کە خانە شێرپەنجەییەکان دەکوژن یان گەشەیان دەوەستێنن” پێناسە کردووە.

پڕۆفیسۆر دکتۆر یڵدرم بە ئاماژەدان بەوەی کە هەموو کەسێک کە چارەسەری کیمیایی ئەنجام دەدات ناتوانێت قژی لەدەست بدات، ئاماژەی بەوەدا کە هەڵوەرینی قژ پەیوەندی بەو دەرمانە کیمیاییانەی کە وەرگیراون و ژەمی دەرمانەکان و چۆنیەتی پێدانی دەرمانەکان هەیە.

پ.ی.د.

ئاماژەی بەوەشکردووە، “بەڵام دوای چەند دانیشتنێکی چارەسەری کیمیایی، قژەکە دەست دەکات بە هەڵوەرین. هەندێک کەس لە یەک کاتدا کەمێک قژیان لەدەست دەدەن، هەندێکی تر بە تێپەڕبوونی کات قژیان لەدەست دەدەن. هەندێک کەس هەموو قژیان لەدەست دەدەن، هەندێکی تریش نا.

کاتێک قژ دەڕژێت، بەزۆری نابێتە هۆی ئازار. زۆربەی کات مرۆڤەکان لە ناوچەی سەرەوە دەست پێدەکات قژیان لەدەست دەدەن. بەڵام لەوانەیە زیانەکانیش لە چەناگە و ناوچەی سمێڵ و برۆ و ناوچەی زاوزێ و قاچەکاندا هەبێت.

پڕۆفیسۆر د.یڵدرم بەبیرهێنانەوەی ئەوەی کە چارەسەری تیشکی لە چارەسەری شێرپەنجەدا دەتوانێت ببێتە هۆی هەڵوەرینی قژیش، وتی، “هەموو ئەو کەسانەی چارەسەری تیشکی دەکەن قژیان لەدەست نادات. بەزۆری تەنها مووی ئەو بەشەی جەستەیان لەدەست دەدەن کە بە تیشک چارەسەر کراوە. لێرەدا ژەمی تیشکدانەوە و چۆنیەتی پێدانیش گرنگە.

ئایا قژم جارێکی تر گەشە دەکات؟

هێماکردن لەسەر ئەوەی کە قژ دوای تەواوبوونی هەموو چارەسەرە کیمیاییەکان گەشەدەکاتەوە، تەنها لە حاڵەتە زۆر دەگمەنەکاندا نەبێت، پڕۆفیسۆر دکتۆر “بەڵام ڕەنگە قژت جیاواز دەربکەوێت یان هەست بە جیاوازی بکات لە پێشوو، بەتایبەتی لە سەرەتادا. بۆ نموونە دەتوانێت لوولتر بێت یان خۆڵەمێشیتر. لەوانەیە ٦-١٢ مانگ بخایەنێت تا قژەکە بە تەواوی گەشە بکات. دوای چارەسەری تیشک، ڕەنگە هەمیشە قژ بە تەواوی گەشە نەکات و ڕەنگە جیاوازتر لە پێشوو دەربکەوێت.

ئایا دەتوانرێت ڕێگری لە هەڵوەرینی قژ بکرێت؟

پڕۆفیسۆر د.یڵدرم بە جەختکردنەوە لەسەر ئەوەی لە هەندێک حاڵەتدا دەتوانرێت ڕێگری لە هەڵوەرینی قژ بکرێت:

ئاماژەی بەوەشکردووە، “ئامرازی تایبەت هەیە کە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ ڕێگریکردن لە هەڵوەرینی قژ. ئەوان بە ساردکردنەوەی پێستی سەر کاردەکەن لەکاتی وەرگرتنی چارەسەری کیمیایی. مەبەست لێرەدا ئەوەیە کە کاتێک پێستی سەر ساردتر بوو،

ئەوەیە کە دەرمانی چارەسەری کیمیایی کەمتر دەگاتە خانەکانی قژ. ئەمەش دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی ئەگەری هەڵوەرینی قژ. دوو جۆر ئۆتۆمبێل هەیە. یەکەمیان ئەو ئامێرەیە کە بە ئامێرەکەوە دەبەسترێتەوە و بە ساردی دەهێڵێتەوە، ئەوی دیکەشیان ئەو ئامێرەیە کە بە بەستنەوە دەست پێدەکات و دواتر لەکاتی توانەوەدا بە ئامێرێکی نوێ دەگۆڕدرێت.

ساردکردنەوەی پێستی سەر بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرێت. دوو ئامێری ساردکردنەوەی پێستی سەری ئۆتۆماتیکی، ئامێری کەمگەرمی پێستی سەری پاکسمان، ئێستا لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی خۆراک و دەرمانی ئەمریکا (FDA) پەسەندکراوە بە پشتبەستن بە دوو تاقیکردنەوەی کلینیکی ئایندەیی لەسەر ئەو نەخۆشانەی کە چارەسەری کیمیایی بۆ شێرپەنجەی مەمک وەردەگرن. ڕێگەپێدانی FDA درێژکراوەتەوە بۆ هەموو ئەو نەخۆشانەی کە وەرەمی ڕەقیان هەیە، و زانیاری بەرفراوان لەبەردەستدایە بۆ پشتگیریکردن لەم بەکارهێنانە.

بەبێ گوێدانە ئەو ئامێرە تایبەتەی کە بەکاردەهێنرێت، ساردکردنەوە نزیکەی ٣٠ خولەک پێش دەستپێکردنی ئینفیوژنی چارەسەری کیمیایی دەستپێدەکات بۆ ئەوەی ڕێگە بە پێستی سەر بدات وردە وردە سارد بێتەوە بۆ پلەی گەرمی دڵخواز. ساردبوونەوە بۆ ماوەیەک دوای کۆتایی هاتنی ئینفیوژنی چارەسەری کیمیایی دەپارێزرێت، بەزۆری لانیکەم ٩٠ خولەک و لە هەندێک حاڵەتدا تا ٣-٤ کاتژمێر”.

لە زیاتر لە ٣٠ وڵاتدا بەکارهاتووە

پ.ی.د بەم شێوەیە:

ئاماژەی بەوەشکردووە، “بەگشتی کاپێکی عەزلی لەسەر کەپڵی سارد دادەنرێت، و کەڤەرێکی پارێزەر بەسەر سەردا لە نێوان پێستی سەر و کەپڵی سارددا دادەنرێت. بۆ زۆربەی ئامێرەکان، کاپەکان بە قەبارەی جۆراوجۆر بەردەستن بۆ ئەوەی لەگەڵ قەبارەی تایبەتی سەری نەخۆشەکەدا بگونجێت. کەمگەرمی پێستی سەر لە زیاتر لە ٣٠ وڵاتدا بەکارهێنراوە بۆ ڕێگریکردن یان کەمکردنەوەی قژ هەڵوەرین بەهۆی چارەسەری کیمیاییەوە، سەرکەوتنی گۆڕاو بەپێی ئامێری ساردکەرەوەی تایبەت و جۆری چارەسەری کیمیایی ڕاپۆرت کراوە. شیکارییەکی مێتا لە ساڵی ٢٠١٥دا گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە کەمبوونەوەی گەرمی پێستی سەر تاکە دەستێوەردانێکە کە مەترسییەکانی قژهەڵوەرینی بەهۆی چارەسەری کیمیاییەوە بە شێوەیەکی بەرچاو کەمدەکاتەوە.

پێشنیار کراوە کە بەکارهێنانی کەمگەرمی پێستی سەر ڕەنگە ببێتە هۆی گەشەسەندنی خێرای قژ دوای کۆتایی هاتنی چارەسەری کیمیایی. لە کاتێکدا ئەمە بە باشی بەڵگەی لەسەر نییە، بەڵام بە دڵنیاییەوە هەندێک ڕاگرتنی قژ لە کۆتایی چارەسەری کیمیاییدا دەتوانێت پەیوەندی بە ماوەیەکی کورتترەوە هەبێت بۆ ئەوەی چڕی قژێکی ‘قبووڵکراو’ هەبێت.

توێژینەوەیەکی پاشگەزبوونەوەی 492 نەخۆش کە دۆسیتاکسێلیان لە ئیسپانیا وەک چارەسەری یارمەتیدەر بۆ شێرپەنجەی مەمک لە قۆناغی سەرەتاییدا وەرگرتووە بە بەراورد لەگەڵ کۆنتڕۆڵە هاوچەرخ و مێژووییە ساردنەکراوەکان لە کاتی چارەسەری کیمیاییدا.